Forum SOSEXPO ma charakter cykliczny i jest organizowane od 2011 roku. Jednym z jego podstawowych celów jest przedstawienie aktualnych rozwiązań regulacyjnych i dobrych praktyk dotyczących szeroko pojętej gospodarki odpadami. Od lat SOSEXPO umacnia swoją pozycję na rynku polskim, tworząc płaszczyznę współpracy dla MSP, jak również największych firm branżowych z przedstawicielami administracji rządowej oraz samorządowej.
Tematem przewodnim SOSEXPO 2020 jest: PAKIET ODPADOWY- PRZYGOTOWANIE POLSKI.
W tej edycji Forum skupimy się m.in. na przedstawieniu różnych punktów widzenia na rolę, jaką odgrywa przemysł w realizacji pakietu odpadowego. Głos w dyskusji zabiorą przedstawiciele różnych przemysłów, firm gospodarki odpadami, recyklerzy oraz samorząd. Podczas Forum odpowiemy również na pytania: czy ROP uzdrowi system gospodarki odpadami w Polsce oraz czy system kaucyjny na opakowania jednorazowe to pomysł na Rozszerzoną Odpowiedzialność Producenta?
W SOSEXPO co roku bierze udział ponad 200 przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej, środowisk przemysłowych i biznesowych, instytucji publicznych, instytutów badawczo-naukowych, firm odbierającym odpady, organizacji odzysku i podmiotów pośredniczących, stowarzyszeń i izb branżowych, akademickich inkubatorów przedsiębiorczości a także zakładów gospodarowania odpadami.
Wnioski Krakowa i Małopolski
z pięcioletnich doświadczeń w gospodarce odpadami
Nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z dnia 1 lipca 2011 r. zrewolucjonizowała dotychczasowy system gospodarki odpadami komunalnymi m. in. poprzez przejęcie przez gminy „władztwa” nad odpadami jak i ustanowieniem obowiązku zbiórki odpadów komunalnych w sposób selektywny. W oparciu o doświadczenia województwa małopolskiego dokonane zostały nowelizacje przedmiotowej ustawy mające na celu usprawnienie systemu gospodarowania odpadami.
- CELE WOJEÓWDZTWA MAŁOPOLSKIEGO W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI
Celem nadrzędnym jest rozwijanie na terenie Województwa Małopolskiego systemu gospodarki odpadami opartego na zapobieganiu powstawania odpadów, przygotowywaniu ich do ponownego użytku, recyklingu oraz innych metodach odzysku i unieszkodliwiania.
Zgodnie z Krajowym Planem Gospodarki Odpadami przyjmuje się następujące cele główne w zakresie gospodarki odpadami:
- system oparty na gospodarce o obiegu zamkniętym gdzie materiały oraz surowce powinny pozostawać w gospodarce tak długo, jak jest to możliwe, a wytwarzanie odpadów powinno być jak najbardziej zminimalizowane,
- przerwanie powiązania między rosnącą ilością odpadów a wzrostem gospodarczym oraz położenie nacisku na zapobieganie powstawaniu odpadów i na ponowne ich użycie,
- intensyfikacja odzysku, szczególnie recyklingu szkła, metali, tworzyw sztucznych, papieru i tektury, ZSEE (zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny) oraz uzyskiwania energii zawartej w odpadach zgodnie z wymogami ochrony środowiska,
- ograniczenie ilości odpadów unieszkodliwianych na składowiskach odpadów,
- ograniczanie zjawiska nielegalnego składowania odpadów.
Gospodarka odpadami komunalnymi w Województwie Małopolskim
w latach 2012-2018 – podstawowe dane ilościowe
| 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | ||||||||
| Masa | na 1 mk. | Masa | na 1 mk. | Masa | na 1 mk. | Masa | na 1 mk. | Masa | na 1 mk. | Masa | na 1 mk. | Masa | na 1 mk. | |
| tys.Mg | kg | tys.Mg | kg | tys.Mg | kg | tys.Mg | kg | tys.Mg | kg | tys. Mg | kg | tys.Mg | kg | |
| Odpady komunalne ogółem | 733,8 | 219 | 758,9 | 226 | 853,3 | 253 | 887,0 | 263 | 954,8 | 282 | 1 029,5 | 303 | 1 127,2 | 331 |
| Odpady do recyklingu i ponownego użycia |
56,4 | 17 | 90,1 | 27 | 166,8 | 49 | 169,7 | 50 | 169,8 | 50 | 180,8 | 53 | 213,8 | 63 |
Legenda: Masa tys. Mg – tysiące ton; na 1 mk. – na jednego mieszkańca
Na podstawie powyższych danych widoczny jest z roku na rok wzrost ilości zebranych odpadów ogółem oraz odpadów zebranych w sposób selektywny.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska poziom recyklingu papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła wynosi:
- 40% w 2019 roku, 50% w 2020 roku, 65% w 2035 roku.
Dotychczas poziomy wskaźników dla naszego województwa były osiągane, ale w 2018 roku 21 gmin z terenu województwa małopolskiego nie spełniło wymagań poziomu recyklingu (30%): papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła. Również w latach przyszłych istnieje zagrożenie niezrealizowania przez gminy wyznaczonych ustawowo celów recyklingowych, które w 2020 r. mają osiągnąć poziom 50%. Należy zatem uważnie obserwować poziom recyklingu i w razie potrzeby wszcząć pilne działania, tak by uniknąć wysokich kar pieniężnych.
- Plan Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego przyjęty uchwałą SWM XXXIV/509/17 z dnia 27 marca 2017 r.
W związku z nierównomiernym rozmieszczeniem instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych na terenie Województwa Małopolskiego i w celu zwiększenia konkurencyjności, podjęto decyzję o zniesieniu regionów gospodarki odpadami na terenie Województwa Małopolskiego ustanawiając tym samym województwo jednym regionem.
- Istniejąca infrastruktura gospodarowania odpadami komunalnym
na terenie Województwa Małopolskiego - Instalacje do mechaniczno – biologicznego przetwarzania odpadów – 16
– przepustowość – 822 800 Mg/rok – masa odpadów przetworzonych w 2018 roku – 697 261 Mg
- Kompostownie – 16
– przepustowość – 193 tys. Mg – masa odpadów przetworzonych w 2018 roku – 86 733 Mg
- Składowiska odpadów – 13
masa odpadów składowanych w 2018 roku: 19 12 12 – 62 050 Mg; 19 05 99 – 110 668 Mg
- Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów w Krakowie
przepustowość – 220 tys. Mg
masa odpadów przetworzonych w 2018 roku – 123 566 Mg (20 03 01[1])
96 384 Mg (19 12 12[2])
Obecnie na terenie Województwa Małopolskiego instalacje do przetwarzania odpadów zmieszanych są wystarczające, jednak odnotowuje się niedobór instalacji do recyklingu jak i do zagospodarowania frakcji palnej po przetworzeniu odpadów komunalnych.
W chwili obecnej chęć budowy instalacji do termicznego przetwarzania odpadów zgłosiło 11 instalacji. Przeważa opinia o potrzebie budowy spalarni powstałych po przetworzeniu odpadów komunalnych m.in.
w Krakowie, Tarnowie, Gorlicach oraz wspólnej dla Podhalu Sądecczyzny.
Wcześniej na przełomie 2004 i 2005, gdy jako przewodniczący SGiPM byłem przedstawicielem samorządów w Komitecie Sterującym Funduszu Spójności przy Ministerstwie Środowiska, przy oporze reprezentantów organizacji ekologicznych wpisaliśmy na listę rezerwową budowę krakowskiej spalarni, z m.in. z uwagi na przepełnienie wysypiska śmieci pomiędzy Krakowem i Wieliczką.
Oddana do użytku w 2016 r. EKOSPALARNIA w Krakowie umożliwia przekształcanie 220 tys. ton odpadów komunalnych w ciągu roku. W wyniku spalania wyprodukowana zostaje energia elektryczna (około 65 000 MWh), i energia cieplna (280 000 MWh). Energia uzyskana w procesie termicznego przekształcania jest
w znacznej części energią odnawialną, a więc ekologiczną.
- Problem ze wrastającymi cenami za odbiór odpadów komunalnych.
Głównymi przyczynami wzrostu cen są:
- wzrost ilości odbieranych odpadów od mieszkańców,
- koszty pracy,
- wzrost cen za transport,
- wzrost cen energii,
- wzrost kosztów zagospodarowania odpadów powstających w MBP („frakcja wysokokaloryczna” 2018 -180zł/Mg, 2019 – 350zł/Mg, w 2020 – 530zł/Mg)
- koszty dostosowania do konkluzji BAT (ang. Best Available Techniques[3]),
- koszty związane z realizacją nowych przepisów dot. magazynowania, w tym monitoring wizyjny, zabezpieczenie roszczeń, wymogi przeciwpożarowe,
- wzrost „opłaty marszałkowskiej” – znaczący wzrost cen dla podstawowych frakcji wytwarzanych w MBP przeznaczonych do składowania nastąpi w 2020 r. – 270 zł (19 05 99[4], 19 12 12).
Przedsiębiorcy borykają się z problemem zagospodarowania frakcji posortowniczej, która
ze względu na swoją wysoką kaloryczność, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, nie może trafić na składowisko odpadów. Odpady wysokokaloryczne doskonale nadają się do zagospodarowania w energetyce cieplnej, ale niestety obecne otoczenie prawne nie pozwala na budowę instalacji do termicznego przetwarzania odpadów dostosowanych do potrzeb przedsiębiorców. W związku z tym koszt zagospodarowania pozostałości z sortowania stale rośnie, co nie rokuje obniżeniem cen w najbliższym czasie.
Od 1 stycznia 2020 r. samorządy mają obowiązek egzekwowania zbierania bioodpadów
w sposób selektywny – to znaczy, że we wszystkich gminach mieszkańcy muszą traktować bioodpady, jako osobną, piątą frakcję. Dotychczas rocznie składowano około 3 mln ton odpadów kuchennych oraz 1 milion ton odpadów zielonych. Odpady te często trafiały, jako zmieszane, do wstępnej segregacji w instalacjach mechaniczno-biologicznego przetwarzania (MBP), a produkty przetworzenia odpadów kierowane były na składowiska, gdzie powoli ulegały całkowitemu rozłożeniu. Jednakże przy stale rosnącej tzw. „opłacie marszałkowskiej” oraz z racji unijnych regulacji (35 % odpadów ulegających biodegradacji będzie mogło trafić na składowiska) przedsiębiorstwa będą musiały poszukać efektywniejszych metod radzenia sobie
z bioodpadami. Odbiór i zagospodarowanie odpadów „bio”, jako osobnej frakcji, jest dużym wyzwaniem ekonomicznym dla firm odbierających odpady, które muszą zainwestować w dodatkowy sprzęt czy pracowników, a także zaopatrzyć mieszkańców w kolejny rodzaj pojemników i worki na bioodpady.
Wspomniana wyżej tzw. „opłata marszałkowska” przez ostatnie 4 lata wzrosła aż kilkukrotnie.
W 2014 r. jednostkowa stawka opłaty dla pozostałości z sortowania wynosiła 73,60 zł za 1 tonę, 2019 r. – 170 zł, obecnie to aż 270 zł. Wzrost opłat środowiskowych znacząco wpływa na koszty prowadzenia działalności, a co za tym idzie przedsiębiorcy zajmujący się odbiorem i zagospodarowaniem odpadów są zmuszeni przenosić część kosztów na osoby korzystające z ich usług, czyli po prostu podnosić ceny. Równocześnie należy mieć na uwadze, iż wzrost przedmiotowej opłaty ma na celu ograniczenie ilości odpadów kierowanych na składowanie. Zgodnie z przyjętym pakietem odpadowym w sprawie gospodarki o obiegu zamkniętym do 2035 roku dopuszcza się składowanie maksymalnie 10 % odpadów komunalnych.
Zmiana systemu opłat za śmieci jest nieunikniona z powodu zmian przepisów krajowych. Wszyscy właściciele nieruchomości zobowiązani będą do prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, co spowoduje m.in. wyższe koszty transportu odpadów. W skali Krakowa to ponad 20 mln zł rocznie.
Gminy samodzielnie ustalają stawki za wywóz śmieci segregowanych i niesegregowanych, nie mogą jednak dowolnie narzucać cen. Koszt usługi jest oparty o maksymalne stawki wskazane w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Samorządy mogą żądać od osób niesegregujących śmieci nawet czterokrotnie wyższych opłat niż od mieszkańców, którzy zdecydują się na segregację. Warto jednak zaznaczyć, że decyzje gminy są często uzależnione od stawek narzucanych przez przedsiębiorstwa zajmujące się wywozem śmieci.
W wielu regionach usługi odbioru odpadów świadczy tylko jeden podmiot, a brak konkurencji często skutkuje niebotycznymi opłatami dla mieszkańców. Taka sytuacja ma miejsce w wielu gminach Małopolski.
Wydatki na funkcjonowanie systemu gospodarki odpadami rosną z roku na rok. W 2018 r. pochłonęły w Krakowie ponad 197 mln zł, w 2019 – 226 mln zł, a szacunki na 2020 r. wskazują, że wyniosą one ok. 256 mln zł, czyli o około 15 proc. więcej niż w roku poprzednim. Zgodnie z przepisami, system gospodarki odpadami musi się samodzielnie finansować. Gmina nie może z własnego budżetu dopłacać do tego systemu. W związku z tym zaproponowano w Krakowie kilka metod obliczania stawek za gospodarowanie odpadami komunalnymi:
- od osoby:
- wariant I: koszt miesięczny systemu na jedną osobę 29,00 zł
- wariant II: zabudowa jednorodzinna 36,00 zł od jednej osoby / zabudowa wielorodzinna 27,00 zł od jednej osoby
- od ilości zużytej wody: stawka za 1 m3 wody: 8,10 zł
- od gospodarstwa domowego: zabudowa jednorodzinna 59,00 zł / zabudowa wielorodzinna 49,00 zł
- od powierzchni mieszkalnej.
- Rekomendacje zmierzające do odpowiedniego znowelizowania przepisów przez Ministerstwo Środowiska dla poprawy efektywności systemu gospodarki odpadami i ograniczenia wzrostu cen
W imieniu samorządów skupionych w Stowarzyszeniu Gmin i Powiatów Małopolski oraz Federacji Regionalnych Związków Gmin i Powiatów RP rekomenduję podjęcie działań w celu ograniczenia wzrostu cen za odbiór odpadów m.in. poprzez:
- zamrożenie „opłaty marszałkowskiej”, która ustalana jest rozporządzeniem Rady Ministrów,
- edukację ekologiczną w zakresie odpowiedniej segregacji odpadów,
- widoczne i jasne oznakowanie produktów, aby każdy konsument wiedział do jakiego pojemnika wyrzucić dany odpad oraz zastosowanie prostych grafik recyklingowych informujących o możliwości ponownego wykorzystania produktu,
- znowelizowanie przez Ministerstwo Klimatu prawa umożliwiającego budowę instalacji do termicznego przetwarzania odpadów wysokokalorycznych o łącznej przepustowości dostosowanej do potrzeb rynku odpadów
- wprowadzenie opakowań zwrotnych i systemu kaucjonowania – „daj butelce drugie życie”,
rozszerzenie odpowiedzialności producenta
[1] Nie segregowane (zmieszane) odpady komunalne
[2] Inne odpady (w tym zmieszane substancje i przedmioty) z mechanicznej obróbki odpadów
[3] Najlepsze Dostępne Techniki
[4] Pozostałości z sortowania odpadów zmieszanych – frakcja podstawa (stabilizat nie odpowiadający wymaganiom)
